Quellen zur Geschichte der Juden im Bistum Konstanz (1273-1347)

Zurück zur Übersicht

250 Quellen in diesem Teilcorpus. Sie sehen die Quelle 8.

Bm. Konstanz 1, Nr. 8

1278 August 4, Viterbo

Schreiben Papst Nikolaus [III.] an den Provinzialprior des Dominikanerordens in Deutschland. Unter Bezug auf die Allegorie Gottes als Weingärtner und die Gläubigen als Weinberg des Herrn beklagt der Papst die Ungläubigkeit der Juden und wünscht, einzelne von ihnen zu konvertieren. Daher befiehlt Nikolaus dem Provinzialprior der Dominikaner in Deutschland, dass er jene Ordensbrüder, die er für geeignet erachtet, mit der Predigt vor den Juden beauftragt, um diese zur Taufe zu bewegen. Die Bekehrten sollen in die Obhut örtlicher Prälaten und Herren übergeben werden, damit sie nicht rückfällig werden, und es soll weder Juden noch anderen erlaubt sein, sie an Leib und Gut ungebührlich zu belästigen. Des Weiteren soll der Provinzialprior weitere Maßnahmen mitteilen, welche gegen jene Juden erforderlich sind, die sich der Botschaft der Predigten weiter widersetzen.

Nycolaus episcopus, servus servorum dei, dilecto filio .. (1) priori provinciali fratrum ordinis predicatorum in Theutonia, salutem et apostolicam benedictionem. Vineam Sorech velut electam plantavit dextera dei patris et omne semen verum seminavit in ipsa, angelica custodia sepivit illam, lapides nocivos abiecit ex ea. Hanc de Egypto in luto et latere sub iugo pharaonis oppressam, in signis et prodigiis transferens, dux itineris eius existens, in terram promissionis adduxit. Vinea enim domini exercituum domus Israel est et viri Juda delectabile germen eius (2). Hanc sic mire translatam, quasi adhuc rudem campum vomere legali proscindens, prophetali doctrina sulcavit, ut et ipsam ad maturam frugem, idest ad regenerationis gratiam, praepararet. Sed, prohdolor, peccatorum spinis obsita, nullam ymbrem gratie spiritualis excipiens, que sperabatur ut uvas educeret, Lambruscas eduxit, unde sperabatur iudicium processit iniquitas, unde iusticia inde clamor. Hec est vinea in qua fici arbor, scilicet synagoga iudaeorum plantata, ewangelica veritate describitur, cuius plantator Christus, cetus apostolicus cultor existit. Hec triplici tempore, quasi tribus annis, ut fructum produceret expectata, infructuosa reperta, cultori succidenda praedicitur. Nam nec tempore circumcisionis ad perfectum deducta est, quia circumcisionem animae non querebat; nec sanctificata per legem, quia per eam tantum carnalia sequebatur; nec tandem iustificata per evangelii gratiam, quia gratiam recipere noluit, quin potius latorem gratie iustum iniuste peremit, et quodammodoindurationem pharaonis excedens, omne currantis et cure refutavit antidotum adeo, ut nec verbis nec signis, nec sacramentis, quin immo nec ipsa Christi et dei corporali presencia molliretur. Multipharie enim multisque modis olim deus loquens antiquis ipsius synagoge patribus in prophetis, novissime in fine temporum locutus est ipsis et nobis in filio, quem constituit heredem universorum, per quem fecit et secula, set omnem escam abhominata (!) est anima eius; et idcirco iuste, iusto dei iudicio reprobatam, exterminavit eam aper de silva et singularis ferus depastus est eam. Ablata est sepes eius, prosternata maceries et in direptionem posita ut deserta, nec inventus est in terris amplius locus eius. Verum quia miserationes dei super omnia sua opera predicantur, qui omnes salvos fieri et neminem vult perire, qui se ipsum pro nobis et ipsis hostiam salutis exhibuit. Deo patri, qui exaltatus a terra expansis in cruce manibus, ad se cuncta trahere evangelica voce predixit. Nos, licet immeriti, vices eius tenentes in terris, qui etiam iudaicam perfidiam a sua misericordia non repellit, libenter pro illius populi obcecatione labores appetimus, ut affectum nostrum, divina prosequente clementia, cognita veritatis lute, que Christe est, a suis tenebris eruantur. Porro quia judeorum ipsorum, quasi per universum mundum, divino iudicio praevisa dispersio, ipsos ad recipiendum sacramenta fidei ac doctrinam comode inunum (!) convenire non patitur, necessitate voluntarios nos urgente, compellimur per diversas mundi partes diversos seminatores eligere, per quos semen verbi dei, prout possibile est, spargamus in singulos, quorum salutem universaliter et singulariter affectamus. Ad te igitur inter alios sub spe divine gratie mentis nostre oculos convertentes, cum tui ordinis claritate reluceas et credaris ubilibet per opera utilia et exempla laudabilia fructuosus, et ex data tibi divinitus gratia scire te confidamus et posse fructus uberes in domo domini germinare. Discretioni tue per apostolica scripta mandamus, quatenus confidens in illo, cui proprium est spirituales gratias elargiri, tales umbrarum tenebris obcecatos in commissa tibi provincia, per te ac alios fratres tui ordinis, quos ad hoc honestate morum, experta scientia, probibatis virtutibus, circumspectione provida et experientia comprobata ydoneos esse cognoveris et quorum industria atque doctrina, divinis donis a domino fecundata, intrepide pro catholica fide reluceat et in sui claritate non titubet, sed tenebrosas mentes radiorum repercussione clarificet et obstinatas cervices reprimat perversorum, iudeos eosdem in terris et locis, in quibus habitant, generaliter et singulariter convocando, semel et pluries, ac tociens repititis instantiis, quotiens proficere posse putaveris, prout melius fieri poterit, predicationibus, salutaribus monitis et discretis inductionibus, evangelicis doctrinis informans ipsos, studeas iuxta datam tibi a domino gratiam, fugatis tenebrarum nubibus, ad viam reducere claritatis, ut renati fonte baptismatis reluceant in lumine vultus christi et exinde chorus angelicus delectetur. Tu quoque ac alii, quos ad prosecutionem tanti negotii duxeris eligendos, perennis boni premium nostramque benedictionem et gratiam vobis de bono in melius vendicetis. Et ut affectum, que ad salutem status ipsorum gerit mater ecclesia percipiant per effectum, tu illos ex eis, quos ad susceptionem sacri baptismatis gratia divina perduxerit, prelatis ac dominis locorum, in quibus tales habitare contigerit, ex parte nostra affectuosissime recommendes, ut deo gratias in recuperata ove deperdita et filio prodigo redeunti, vitulum exultationis et gaudii exhibentes, eos caritative foveant, favoribus muniant, benigne pertractent, nec in personis ipsos aut rebus per iudeos vel alios indebite molestari permittant, quin potius in omnibus favorabiliter assistant auxiliis oportunis. Sed si forte, quod absit, aliqui ex ipsis in eorum obstinata perfidia perdurantes et velud aspis surda suas aures incredulas obturantes ne tui et illorum, quos ad hec salutis opera deputabis, vocem audiant, ut de tenebris ad lucem exeant, incantantium sapienter tuas et perte (!) ad hec deputandorum fratrum salutares convocationes aspernantes, effugerent, de istis, si tales inveneris, qui sunt, in quibus locis et sub quorum dominio commorentur, nobis rescribere non omittas, ut circa pertinaces huiusmodi de salubri eorum remedio, sicut expedire videbimus, cogitemus. Ut autem de premissis avidis nostris conceptibus, iuxta nostra desideria satisfiat, frequenter nobis intimare studeas, qualiter commissum tibi negotium prosperetur et qualem fructum seminata semina repromittant.

Datum Viterbii II nonas augusti, pontificatus nostri anno primo.

Rückvermerk:

1) Item X[nachträglich von späterer Hand eingefügt: Prior Germania (!)] princialis ordinet predicatores contra judeos (14. Jh.); 2) Transumptum Nicolai papae ad Henricum episcopum Ratisponensem in quo iniungit provinciali Germaniae quatenus instituat et designet idoneos ordinis fratres, qui praedicent contra iudaeos: anno pontificatus sui primo, nona Augusti Viterbij. Ratisbonae 1279 II calendas Novembris (neuzeitlich)

(1) Es handelt sich um Konrad Gurli von Esslingen, der von 1277 bis 1281 Prior der deutschen Ordensprovinz war; vgl. Kühl, Dominikaner (1923), S. 122, Anm. 1.

(2) Jes. 5, 7.

Überlieferung:

München, BHStA, Regensburg, Dominikaner, U 111, Abschr. (Transsumpt von 1279 X 22), lat., Perg.; Paris, BN, Ms. lat. 10897, fol. 96r (Abschr., 18. Jh.).

Kommentar:

Die vorliegende Urkunde ist überliefert als Transsumpt des Regensburger Bischofs Heinrich II. vom 22. Oktober 1279 (###RB-c1-004n###). Am 31. Oktober 1279 forderte Konrad, Prior der deutschen Ordensprovinz der Dominikaner, seinen Mitbruder Berthold, Lesemeister der Regensburger Dominikaner, unter Berufung auf das zugrundeliegende päpstliche Schreiben zur Umsetzung der Judenmission auf (###FR-c1-000z###). Zur päpstlichen Bulle allgemein vgl. Apostolic See 1, Nr. 243, S. 249-252, mit weiterführenden Literaturangaben.

(Michael Schlachter) / Letzte Bearbeitung: 29.07.2020

Zitierhinweis

Corpus der Quellen zur Geschichte der Juden im spätmittelalterlichen Reich, hg. v. Alfred Haverkamp und Jörg R. Müller, Trier, Mainz 2020, KN01, Nr. 8, URL: https://www.medieval-ashkenaz.org/KN01/KN-c1-002b.html (Datum des Zugriffs)

Lizenzhinweis

Die Datensätze stehen unter einer Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) Lizenz und können unter Berücksichtigung der Lizenzbedingungen frei nachgenutzt werden. Sofern nicht anders angegeben, sind die verwendeten Bilder urheberrechtlich geschützt.

Zurück zur Übersicht